ทำความเข้าใจและวิธีการรักษาต้อกระจกและการผ่าตัดต้อกระจก

ต้อกระจกและการผ่าตัดต้อกระจก

ต้อกระจกเป็นภาวะที่เลนส์ตาธรรมชาติเกิดความขุ่นโดยธรรมชาติ ทำให้แสงผ่านเข้าตาได้อย่างจำกัด และส่งผลให้สูญเสียการมองเห็น ในระยะแรกของโรคอาจมีอาการตามัวเล็กน้อยเนื่องจากเลนส์ตาได้รับผลกระทบเพียงบางส่วน ในระยะนี้การรักษาที่พบบ่อยคือ การใช้แว่นตาเพื่อแก้ไขการมองเห็นที่พร่ามัว เมื่อต้อกระจกส่งผลกระทบต่อการมองเห็นอย่างรุนแรง การผ่าตัดถือเป็นสิ่งจำเป็นโดยการนำเลนส์ตาที่ขุ่นมัวออก และแทนที่ด้วยเลนส์แก้วตาเทียม (Intraocular lens) เพื่อให้การมองเห็นกลับมาเป็นเหมือนเดิม¹

การผ่าตัดต้อกระจกมี 3 ประเภทหลัก ขึ้นกับสภาวะของดวงตา, เครื่องมือ และอุปกรณ์ทางการแพทย์ของสถานพยาบาล และสถานะทางการเงินของผู้ป่วย โดย 1 ใน 3 วิธีที่มีการแนะนำคือ

• การผ่าตัดต้อกระจกแบบแผลเล็กโดยไม่ใช้เครื่องสลายต้อกระจก (Manual small-incision cataract surgery (MSICS หรือ SICS)) ซึ่งสามารถทำได้ในผู้ป่วยต้อกระจกเกือบทุกประเภท²
• การผ่าตัดสลายต้อกระจก (Phacoemulsification cataract surgery หรือ PCS) เป็นวิธีการผ่าตัดที่นิยมมากที่สุดในปัจจุบัน ซึ่งใช้คลื่นอัลตราซาวน์ที่มีความถี่สูงเพื่อสลายเลนส์ตาที่ขุ่นมัว³
• การผ่าตัดต้อกระจกโดยใช้เลเซอร์ (Femtosecond laser-assisted cataract surgery หรือ FLACS) โดยหลักการพื้นฐานจะคล้ายกับ PCS แต่มีการใช้ลำแสงเลเซอร์เพื่อผ่าตัด และใช้ระบบอัตโนมัติในบางขั้นตอนของการผ่าตัด⁴

การผ่าตัดต้อกระจก และโรคตาแห้ง

การผ่าตัดต้อกระจกสามารถกระตุ้นให้เกิดอาการตาแห้งได้ เนื่องจากดวงตาเกิดความเสียหาย และทำให้ฟิล์มน้ำตาไม่เสถียรหลังจากทำการผ่าตัด ความรุนแรงของอาการตาแห้งจะมากที่สุด ณ วันที่ 1 หลังการผ่าตัด และจะมีอาการต่อเนื่องเป็นเวลาอย่างน้อย 1-12 เดือนหลังการผ่าตัด⁵

อกจากนี้ยังพบว่าผู้ป่วยที่เป็นต้อกระจกมักจะมีอาการของโรคตาแห้งอยู่ก่อนแล้ว โดย 50-75% ของผู้ป่วยต้อกระจกจะมีอาการตาแห้งร่วมด้วย และภาวะทั้งสองจะพบได้บ่อยขึ้นตามอายุที่เพิ่มขึ้น⁶ ผู้ที่มีโรคตาแห้ง หากไม่ได้รับการรักษาอย่างดีก่อนการผ่าตัดต้อกระจก จะส่งผลให้เกิดผลที่ไม่พึงประสงค์ตามมา เช่น การมองเห็นเปลี่ยนแปลงตลอดเวลา เกิดภาวะสายตาผิดปกติ อาการตาแห้งรุนแรงขึ้น และติดเชื้อหลังผ่าตัด เป็นต้น⁷

ปัจจัยที่ทำให้อาการตาแห้งรุนแรงขึ้นหลังการผ่าตัดต้อกระจก ได้แก่:

ความเสียหายของเส้นประสาทที่เกี่ยวข้องกับกระจกตา: การที่เส้นประสาทกระจกตาเกิดความเสียหายระหว่างการผ่าตัดจะทำให้การผลิตน้ำตาลดลง และเกิดอาการตาแห้ง^{8, 9}

ภาวะพิษจากแสง: การโดนแสงจากกล้องจุลทรรศน์เป็นเวลานานในระหว่างกระบวนการผ่าตัดสามารถทำให้เซลล์ที่ดวงตาเกิดความเสียหายได้ ซึ่งหมายรวมถึงเซลล์ที่ทำหน้าที่หลั่งเมือก และสารหล่อลื่นแก่ดวงตาด้วย¹⁰

การอักเสบ: การอักเสบเป็นสิ่งที่เกิดขึ้นชั่วคราวหลังจากการผ่าตัด ส่งผลให้การผลิตน้ำตาลดลง เกิดอาการตาแห้ง และไม่สบายตาได้¹¹

การใช้ยาหยอดตา: การใช้ยาหยอดตาระหว่าง และหลังการผ่าตัดอาจทำให้พื้นผิวดวงตาเกิดความเสียหายได้¹² และยาหยอดตามักมีส่วนประกอบของสารกันเสียที่เป็นอันตรายต่อเซลล์ของดวงตา¹¹

ประเภทของการผ่าตัด: FLACS ถือว่าเป็นการผ่าตัดที่มีความเสี่ยงสูงกว่า และทำให้อาการตาแห้งมีความรุนแรงได้มากกว่าเมื่อเทียบกับการผ่าตัดอีก 2 ประเภท^{13, 14} นอกจากนี้บางการศึกษาชี้ให้เห็นว่าอุบัติการณ์การของอาการตาแห้งในการผ่าตัดแบบ SICS จะสูงกว่า PCS¹⁵

การรักษาโรคตาแห้งก่อน และหลังการผ่าตัดต้อกระจก

สำหรับผู้ที่เป็นโรคตาแห้งก่อนการผ่าตัด จำเป็นต้องมีการปรับแนวทางการรักษาให้เหมาะสม ซึ่งรวมถึงการใช้น้ำตาเทียมที่มีจำหน่ายทั่วไป โดยไม่ต้องใช้ใบสั่งยาจากแพทย์ และใช้ใบสั่งยาจากแพทย์ ผู้ป่วยที่มีโรคทางตาอื่นๆ เช่น ต่อมไขมันที่เปลือกตาทำงานผิดปกติ อาจได้รับประโยชน์จากการดูแลก่อนการผ่าตัดซึ่งประกอบด้วยการประคบอุ่น การทำความสะอาดเปลือกตา และการรักษาไรที่ขนตา (Demodex)¹⁶ นอกจากนี้มีความเชื่อว่าการรักษาอาการตาแห้งทั้งก่อน และหลังการผ่าตัดด้วยการใช้ยาหยอดตาที่มีคุณสมบัติเป็นสารหล่อลื่น รวมถึงเจล และขี้ผึ้งป้ายตา จะช่วยบรรเทาอาการตาแห้ง ช่วยให้การมองเห็นดีขึ้น และเพิ่มความพึงพอใจโดยรวมแก่ผู้ป่วยที่ได้รับการผ่าตัดต้อกระจก¹⁷ ผู้ป่วยที่มีอาการตาแห้งอย่างรุนแรงสามารถพิจารณาการรักษาแบบการอุดท่อน้ำตาได้ ซึ่งจะเป็นอุปกรณ์ที่ใส่เข้าไปบริเวณท่อน้ำตาเพื่อยับยั้งการระบายออกของน้ำตาและรักษาความเสถียรของผิวดวงตาไว้¹⁸

สำหรับผู้ที่มีอาการตาแห้งหลังการผ่าตัดต้อกระจกร่วมกับการรักษาอื่นๆ ที่กล่าวไว้ข้างต้น อาจพิจารณาวิธีการดังต่อไปนี้:

การใช้ยาหยอดตาที่ปราศจากสารกันเสีย: การดูแลเบื้องต้นหลังการผ่าตัดจะประกอบด้วยการใช้ยาหยอดตา จากการวิจัยแสดงให้เห็นว่าการใช้ยาหยอดตาที่ปราศจากสารกันเสียถือเป็นทางเลือกที่ดีต่อผู้ป่วย¹⁹

การใช้ยาหยอดตาซีรั่ม (Autologous platelet-rich plasma eye drops): ยาหยอดตาซีรั่มไม่เพียงแต่จะคล้ายกับน้ำตาธรรมชาติของเราทั้งด้านความเป็นกรดเบส และค่าออสโมลาริตี้ (Osmolarity) แต่ยังมีส่วนประกอบของโกรทแฟคเตอร์ (Growth factor) ที่หลากหลายที่ช่วยในการรักษา เพื่อช่วยให้อาการตาแห้งในระดับปานกลางถึงรุนแรงดีขึ้นได้²⁰

การใช้ยาหยอดตาที่ต้านการอักเสบ: สารบางอย่างมีประสิทธิภาพในการลดการอักเสบบนพื้นผิวดวงตาหลังการผ่าตัดต้อกระจก¹⁷

การใช้คอนแทคเลนส์ชนิดพิเศษ (Bandage contact lenses): เป็นคอนแทคเลนส์รูปแบบหนึ่งที่จะแก้ปัญหาสำหรับกระจกตาที่เกิดความเสียหาย โดยคอนแทคเลนส์ชนิดนี้จะทำหน้าที่เป็นเกราะป้องกันกระจกตาชั่วคราว การศึกษาพบว่าเลนส์ดังกล่าวจะมีประสิทธิภาพในการจัดการกับอาการตาแห้งหลังจากผ่าตัดต้อกระจก เนื่องด้วยเลนส์จะช่วยให้พื้นผิวของดวงตา และฟิล์มน้ำตาเกิดความเสถียร เร่งการสมานแผลที่กระจกตาและลดการอักเสบ²¹