ทำไมคนที่เป็นโรคเบาหวานมีแนวโน้มเกิดโรคตาแห้งได้มากกว่าคนที่ไม่ได้เป็นโรคเบาหวาน?

ทำไมคนที่เป็นโรคเบาหวานจึงมีแนวโน้มเกิดโรคตาแห้งได้มากกว่าคนที่ไม่ได้เป็นโรคเบาหวาน ?
โรคตาแห้ง (Dry eye disease หรือ Keratoconjunctivitis sicca) จะพบได้บ่อยในผู้ป่วยโรคเบาหวาน หลายการศึกษาแสดงให้เห็นว่า 54% ของผู้ป่วยโรคเบาหวานจะมีอาการตาแห้ง¹ แม้ว่าความสัมพันธ์ระหว่างสองภาวะนี้ยังไม่เป็นที่ทราบแน่ชัด แต่ก็มีปัจจัยหลายประการที่อาจส่งผลให้เกิดอาการตาแห้งในผู้ป่วยโรคเบาหวานได้

โรคเบาหวาน

โรคเบาหวานถือเป็นภาวะเรื้อรังที่มีผลต่อการควบคุมระดับน้ำตาลของร่างกาย (น้ำตาลกลูโคส) เมื่อรับประทานอาหารเข้าไป ร่างกายจะสลายอาหารให้เป็นน้ำตาลกลูโคสและเข้าสู่กระแสเลือด ตับอ่อนจะผลิตฮอร์โมนที่เรียก อินซูลิน ซึ่งจะช่วยให้เซลล์ในร่างกายได้ใช้น้ำตาลกลูโคสเป็นพลังงาน ในปีพ.ศ. 2564 พบว่าประชากรมากกว่า 530 ล้านคนทั่วโลกเป็นโรคเบาหวาน ซึ่งเป็นประชากรในทวีปเอเชียตะวันออกเฉียงใต้มากกว่า 90 ล้านคน โดยมีการคาดการณ์ว่าตัวเลขนี้จะเพิ่มขึ้นเป็น 783 ล้านคนในปีพ.ศ. 2588²

โรคเบาหวานแบ่งเป็น 3 ประเภทหลัก ได้แก่ เบาหวานชนิดที่ 1 เบาหวานชนิดที่ 2 และเบาหวานขณะตั้งครรภ์:

โรคเบาหวานชนิดที่ 1 เกิดเมื่อระบบภูมิคุ้มกันของร่างกายมีผลโจมตี และทำลายเซลล์ในตับอ่อนซึ่งทำหน้าที่ผลิตฮอร์โมนอินซูลิน นั่นหมายความว่าผู้ป่วยโรคเบาหวานชนิดที่ 1 จะไม่สามารถผลิตฮอร์โมนอินซูลินได้อย่างเพียงพอต่อการควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด โรคเบาหวานชนิดที่ 1 จะพบประมาณ 5-10% ของผู้ป่วยโรคเบาหวานทั้งหมด โดยจะแสดงอาการแต่เนิ่นๆ³ โรคเบาหวานชนิดนี้มักเกิดขึ้นในวัยเด็ก หรือวัยหนุ่มสาว และต้องรักษาด้วยยาฉีดอินซูลินตลอดชีวิต

โรคเบาหวานชนิดที่ 2 เกิดเมื่อร่างกายไม่สามารถผลิตฮอร์โมนอินซูลินได้อย่างมีประสิทธิภาพ ส่งผลให้ระดับน้ำตาลในเลือดยังคงสูงผิดปกติ โรคเบาหวานชนิดที่ 2 จะพบประมาณ 90-95% ของผู้ป่วยโรคเบาหวานทั้งหมด โดยทั่วไปจะใช้เวลาหลายปีถึงจะกลายเป็นโรคเบาหวานชนิดนี้ และมักได้รับการวินิจฉัยในวัยผู้ใหญ่³ อย่างไรก็ตามพบว่าวัยหนุ่มสาวจำนวนมากกำลังเป็นโรคเบาหวานชนิดที่ 2 มากขึ้นเรื่อยๆ⁴ และกลายเป็นปัญหาทางสุขภาพที่สำคัญไปทั่วโลก

โรคเบาหวานขณะตั้งครรภ์ จะเกิดขึ้นระหว่างตั้งครรภ์โดยที่ไม่เคยมีประวัติเป็นโรคเบาหวานมาก่อน ซึ่งอาจเพิ่มความเสี่ยงทางด้านสุขภาพของทารกได้ แม้ว่าโดยทั่วไปภาวะดังกล่าวจะหายไปหลังจากคลอดลูก แต่ก็เพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดโรคเบาหวานชนิดที่ 2 ในอนาคต นอกจากนี้เด็กอาจมีโอกาสเป็นโรคอ้วนในช่วงวัยเด็กหรือวัยรุ่น และอาจพัฒนาเป็นโรคเบาหวานชนิดที่ 2 ได้ในภายหลัง

หากไม่ทำการรักษาโรคเบาหวานจะนำมาสู่ปัญหาทางสุขภาพได้หลายประการ เช่น ไตถูกทำลาย ปัญหาทางด้านดวงตา โรคหัวใจ และหลอดเลือด เป็นต้น^5-7 โรคเบาหวานเป็นสาเหตุหลักของการเกิดไตวาย การตัดขาในผู้ป่วยโรคเบาหวาน และเกิดตาบอดในวัยผู้ใหญ่² ผลต่อดวงตาที่จะเกิดขึ้นตามมา ได้แก่ ต้อกระจก ต้อหิน และเบาหวานขึ้นจอประสาทตา โดยบุคลากรทางการแพทย์มีบทบาทสำคัญที่จะช่วยเหลือผู้ป่วยในการจัดการระดับน้ำตาลในเลือด และยึดหลักการดำเนินชีวิตเพื่อสุขภาพที่ดี (Healthy lifestyle) เพื่อลดความเสี่ยงของการเกิดภาวะแทรกซ้อน

ทำไมคนที่เป็นโรคเบาหวานจึงมีแนวโน้มเกิดโรคตาแห้งได้มากกว่าคนที่ไม่ได้เป็นโรคเบาหวาน ?

โรคเบาหวานอาจทำให้เกิดอาการตาแห้งได้หลายวิธี รวมถึงส่งผลต่อการทำงานของต่อมน้ำตา ต่อมไขมันที่เปลือกตา (Meibomian glands) และเส้นประสาทตาได้ ระดับฮอร์โมนอินซูลินที่ไม่เพียงพอทำให้การผลิตน้ำตาลดลง เนื่องจากฮอร์โมนอินซูลินมีความสำคัญต่อการทำงานที่เหมาะสมของต่อมน้ำตา ในขณะเดียวกันการมีระดับน้ำตาลในเลือดที่สูงสามารถทำลายเส้นประสาท และทำให้เกิดการอักเสบได้ ส่งผลให้เกิดความบกพร่องของการผลิตน้ำตา และการไหลเวียนของน้ำมันจากต่อมไขมันที่เปลือกตาซึ่งทำหน้าที่ป้องกันการระเหยของน้ำตา โดยโรคเบาหวานอาจเหนี่ยวนำให้จำนวนเซลล์บริเวณเยื่อบุตาที่ทำหน้าที่สร้างเมือกลดลง การผลิตเมือกลดลง และเปลี่ยนแปลงธรรมชาติของน้ำตาที่พื้นผิวดวงตาซึ่งทำให้ฟิล์มน้ำตาขาดความเสถียร ผลกระทบดังกล่าวสามารถนำมาสู่การลดทั้งปริมาณ และคุณภาพของน้ำตา และส่งผลให้เกิดอาการตาแห้ง และรู้สึกไม่สบายตาได้⁸

ภาวะแทรกซ้อนของโรคตาแห้งที่สัมพันธ์กับโรคเบาหวาน

ผู้ป่วยโรคเบาหวานที่มีอาการตาแห้งอาจมีอาการคล้ายผู้ป่วยที่ไม่ได้เป็นโรคเบาหวาน ซึ่งประกอบด้วย รู้สึกเหมือนมีเม็ดทรายเข้าตา ปวดตา ตาแดง การมองเห็นพร่ามัว และมีน้ำตาไหลมากผิดปกติโดยอาจเกิดจากการที่ดวงตาพยายามชดเชยอาการตาแห้งเรื้อรังด้วยการผลิตน้ำตาที่มากเกินไป กรณีที่รุนแรงขึ้นอาจทำให้เกิดภาวะแทรกซ้อน เช่น รอยโรคที่กระจกตา เยื่อบุตาอักเสบ ตาอักเสบ เป็นต้น สำหรับความรู้สึกเหมือนมีทรายเข้าตาจะเป็นอาการเด่นของผู้ป่วยโรคตาแห้งที่สัมพันธ์กับโรคเบาหวาน^1,8

ความรุนแรงของอาการตาแห้งจะเพิ่มขึ้นในผู้ป่วยโรคเบาหวานที่ควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดได้ไม่ดี ผู้ป่วยที่เป็นโรคเบาหวานมาเป็นระยะเวลานานจะมีอาการน้อยกว่า โดยอาจเกิดจากความไวบริเวณกระจกตาลดลง เนื่องด้วยการเกิดปลายประสาทอักเสบจากการเป็นโรคเบาหวาน (Diabetic peripheral corneal neuropathy)⁹ สำหรับผู้ที่ไม่มีอาการจะมีแนวโน้มได้รับการดูแลรักษาเพียงเล็กน้อย⁸

เคล็ดลับเพื่อป้องกัน และบรรเทาอาการตาแห้งที่สัมพันธ์กับโรคเบาหวาน

การตรวจหาโรคตาแห้งที่สัมพันธ์กับโรคเบาหวานตั้งแต่เนิ่นๆ และการรักษาเป็นสิ่งสำคัญในการป้องกันภาวะแทรกซ้อน โดยทั่วไปเคล็ดลับเพื่อบรรเทาอาการตาแห้งของผู้ป่วยโรคเบาหวาน และไม่ได้เป็นโรคเบาหวานจะคล้ายคลึงกัน ซึ่งประกอบด้วยการจำกัดการใช้อุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์ การเพิ่มความชื้นในอากาศ และการใช้น้ำตาเทียม นอกจากนี้ผู้ป่วยโรคเบาหวานควรได้รับตรวจพื้นผิวดวงตา และการทำงานของน้ำตาอย่างสม่ำเสมอ ตลอดจนขอคำแนะนำจากจักษุแพทย์อย่างทันท่วงทีเกี่ยวกับอาการทางตาของตนเอง⁸

วิธีสำคัญในการป้องกันโรคตาแห้งที่สัมพันธ์กับโรคเบาหวานคือ การควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด ตามเคล็ดลับดังต่อไปนี้:^{10, 11}

รับประทานอาหารที่ดีต่อสุขภาพ ซึ่งประกอบด้วยน้ำตาลทรายแดง บัควีท ข้าวโอ๊ตเต็มเมล็ด ผัก ถั่วชิกพี ถั่วเลนทิล ฯลฯ

ลดปริมาณน้ำตาล

ติดตามระดับน้ำตาลในเลือดเป็นประจำ

หลีกเลี่ยงการสูบบุหรี่

ควบคุมระดับความดันโลหิต และคอเลสเตอรอล

ออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ