โรคซึมเศร้าเป็นสาเหตุหนึ่งของโรคตาแห้งในผู้ใหญ่

ประชากรทั่วโลกประมาณ 280 ล้านคน ป่วยเป็นโรคซึมเศร้า ซึ่งคิดเป็น 3.8% ของประชากรโลก และคาดว่าตัวเลขนี้จะเพิ่มขึ้นอีกในอนาคต1 โรคซึมเศร้าทำให้ผู้ป่วยลดประสิทธิภาพการเรียน การทำงาน คุณภาพของความสัมพันธ์กับผู้อื่น (relationship quality) และความลดสามารถในการเข้าสังคม รวมถึงรบกวนทุกด้านของชีวิตโดยทั่วไป การศึกษาจำนวนมากแสดงให้เห็นว่าโรคซึมเศร้ามีผลทำให้อาการตาแห้งรุนแรงขึ้น ในขณะเดียวกันอาการตาแห้งอาจส่งผลให้ผู้ป่วยเกิดความวิตกกังวล และซึมเศร้ามากขึ้นได้เช่นกัน ดังนั้นนักวิจัยจึงผลักดันให้จักษุแพทย์เห็นถึงความสำคัญกับโรคทางจิตใจที่อาจเกิดขึ้น เมื่อผู้ป่วยต้องเข้ารับการรักษาโรคตาแห้ง

โรคซึมเศร้า

โรคซึมเศร้าเป็นความผิดปกติทางจิตใจที่พบได้บ่อยแต่ร้ายแรง ซึ่งสามารถส่งผลกระทบต่อทุกคนได้โดยไม่คำนึงถึงอายุเพศ หรือสถานการณ์ โรคซึมเศร้าส่งผลมากมายต่อชีวิตประจำวัน ทำให้ความสามารถในการทำงานที่โรงเรียน หรือที่ทำงาน หรือการจัดการความสัมพันธ์ทางสังคม และครอบครัวลดลงอย่างมาก1,2 กรณีร้ายแรง โรคซึมเศร้าสามารถนำมาสู่การฆ่าตัวตาย ซึ่งถือเป็นสาเหตุการเสียชีวิตอันดับ 4 ในกลุ่มคนอายุ 15-29 ปี¹ 

โรคซึมเศร้าแตกต่างจากความแปรปรวนทางด้านอารมณ์ และความรู้สึกเครียด หรือความกลัวในระยะเวลาอันสั้นที่อาจพบได้ในช่วงนึงของชีวิต ผู้ที่ได้รับการวินิจฉัยว่าเป็นโรคซึมเศร้าต้องมีอาการอย่างน้อย 2 สัปดาห์3 ซึ่งอาการอาจแตกต่างกันตามความรุนแรง และระยะเวลา โดยจะประกอบด้วยอารมณ์ซึมเศร้า หมดความสนใจ หมดแรง รู้สึกว่าตนเองไร้ค่า หรือรู้สึกผิดอย่างไม่สมเหตุผล นอนไม่หลับ ไม่ค่อยมีสมาธิจดจ่อ และมีความคิดฆ่าตัวตาย การศึกษาล่าสุดแสดงให้เห็นว่าโรคซึมเศร้าอาจทำให้อาการตาแห้งรุนแรงมากขึ้น^4,5 

โดยทั่วไปโรคซึมเศร้าจะมีอาการที่มีความคล้ายคลึงกันทั้งในเด็ก วัยรุ่น และผู้ใหญ่ แต่ยังคงมีความแตกต่างกันในบางประการ เด็กอาจทุกข์ทรมานจากความเศร้า ความวิตกกังวล ความต้องการให้คนอยู่ใกล้ การมีน้ำหนักตัวน้อย ความเจ็บปวด และปฏิเสธการไปโรงเรียน ส่วนวัยรุ่นจะรู้สึกเศร้า รู้สึกหงุดหงิด รู้สึกไร้ค่า รู้สึกผิด และอ่อนไหวทางอารมณ์เป็นอย่างมาก นอกจากนี้อาจทำให้การเรียนแย่ลง อาจขาดเรียนเป็นประจำ มีการใช้สารเสพติด หรือดื่มแอลกอฮอล์ รับประทานอาหารหรือนอนมากเกินไป หมดความสนใจในการทำกิจกรรมตามปกติ และหลีกเลี่ยงการมีปฏิสัมพันธ์ทางสังคม สำหรับผู้ใหญ่มักพบว่าส่วนใหญ่ยังไม่ได้รับการวินิจฉัยและไม่ได้รับการรักษาโรคซึมเศร้า ตลอดจนมีความลังเลที่จะเข้ารับการรักษา อาการที่พบ ได้แก่ บุคลิกภาพเปลี่ยน และมีความยากลำบากในการจดจำ ปวดเมื่อยตามร่างกาย อ่อนเพลีย ไม่อยากอาหาร นอนไม่หลับ หมดความต้องการทางเพศ หลีกเลี่ยงกิจกรรมทางสังคม และมีความคิดฆ่าตัวตาย⁶ 

โรคซึมเศร้าสามารถแบ่งแยกย่อยออกเป็นหลายประเภท ได้แก่³

โรคซึมเศร้าแบบเมเจอร์ (Major depression)
อาการจะรบกวนการทำงาน การนอนหลับ การเรียน และการรับประทานอาหารเป็นเวลาอย่างน้อย 2 สัปดาห์ขึ้นไป

โรคซึมเศร้าแบบเรื้อรัง (Dysthymia)
ความรุนแรงของอาการจะน้อยกว่า แต่จะมีอาการยาวนานอย่างน้อย 2 ปี

โรคซึมเศร้าในหญิงตั้งครรภ์ (Perinatal depression)
เป็นหญิงที่มีโรคซึมเศร้าแบบเมเจอร์ ในระหว่างการตั้งครรภ์ หรือหลังคลอดบุตร

โรคซึมเศร้าตามฤดูกาล (Seasonal affective disorder)
โดยปกติอาการจะเริ่มต้นช่วงปลายฤดูใบไม้ร่วง หรือต้นฤดูหนาว และอาการจะหายไปช่วงฤดูใบไม้ผลิ และฤดูร้อน

โรคซึมเศร้าที่มีอาการทางจิตเวชร่วมด้วย (Depression with symptoms of psychosis)
พบในโรคซึมเศร้าระดับรุนแรง โดยผู้ป่วยจะมีอาการหลงผิด และประสาทหลอนร่วมด้วย

สาเหตุ และปัจจัยเสี่ยง

โรคซึมเศร้าเป็นผลมาจากความสัมพันธ์ที่ซับซ้อนระหว่างปัจจัยทางสังคม จิตวิทยา และชีวภาพ^1,7

• สถานการณ์ตึงเครียด: การว่างงาน การสูญเสีย การได้รับบาดเจ็บ
• บุคลิกภาพ: ความมั่นใจในตนเองต่ำ, การตำหนิตัวเองมากเกินไป โดยลักษณะเหล่านี้สามารถถ่ายทอดมาจากบิดามารดา หรือเกิดขึ้นได้เองจากประสบการณ์ที่ผ่านมา
• พันธุกรรม: แนวโน้มการเป็นโรคซึมเศร้าจะเพิ่มขึ้น หากมีญาติที่เคยทุกข์ทรมานจากโรคซึมเศร้ามาก่อน
• การให้กำเนิดบุตร: การเปลี่ยนแปลงทางฮอร์โมน และร่างกาย ตลอดจนความรับผิดชอบที่เพิ่มขึ้น อาจเป็นสาเหตุของโรคซึมเศร้าในหญิงตั้งครรภ์
• ความโดดเดี่ยว: การตัดสัมพันธ์จากครอบครัว หรือเพื่อนสามารถเพิ่มความเสี่ยงต่อโรคซึมเศร้าได้
• แอลกอฮอล์ และยาเสพติด: สารดังกล่าวส่งผลต่อสารเคมีในสมอง ซึ่งอาจนำมาสู่การเกิดโรคซึมเศร้า
• สภาวะทางการแพทย์: การเจ็บป่วยเรื้อรัง เช่น โรคหัวใจขาดเลือด โรคพาร์กินสัน และโรคเบาหวาน เป็นต้น เสมือนเป็นปัจจัยเสี่ยงของโรคซึมเศร้า⁸ บางการศึกษาแสดงให้เห็นว่าโรคตาแห้งสัมพันธ์กับการเพิ่มความชุกของโรคซึมเศร้า^9,10

โรคซึมเศร้าสามารถทำให้โรคตาแห้งแย่ลงได้

งานวิจัยจำนวนมากรายงานว่าผู้ป่วยโรคตาแห้งในระดับปานกลาง-รุนแรงที่มีโรคซึมเศร้าจะมีอาการ^{4, 11, 12} และอาการแสดง⁴ ของโรคตาแห้งที่แย่ลง เมื่อเทียบกับผู้ป่วยที่ไม่ได้เป็นโรคซึมเศร้า แม้ว่ากลไกยังไม่เป็นที่ทราบแน่ชัด แต่อาจเป็นไปได้ว่า⁴

• โรคซึมเศร้าส่งผลกระทบต่อพฤติกรรมการใช้ชีวิตเป็นอย่างมาก รวมถึงเพิ่มระยะเวลาในการดูโทรทัศน์ และการใช้คอมพิวเตอร์ ตลอดจนเพิ่มระยะเวลาการใช้หน้าจอ ซึ่งจะเพิ่มความเสี่ยงของการเป็นโรคตาแห้ง¹³
• ผู้ที่เป็นโรคซึมเศร้าอาจมีการเปลี่ยนแปลงทางด้านความรู้สึกไวต่อความเจ็บปวด ทำให้การรับรู้อาการของโรคตาแห้งแตกต่างออกไป
• โรคซึมเศร้า และโรคตาแห้งอาจมีปัจจัยที่ส่งผลให้เกิดการอักเสบ (inflammatory factors) ร่วมกัน โดยผลการศึกษาพบว่าผู้ที่มีโรคซึมเศร้า ร่วมกับโรคตาแห้งจะตรวจพบตัวชี้วัดระดับการอักเสบในเลือด (inflammatory markers) เมื่อเทียบกับกลุ่มควบคุม¹⁴ อย่างไรก็ตามการศึกษาล่าสุดไม่พบความแตกต่างอย่างมีนัยสำคัญของตัวชี้วัดระดับการอักเสบในเลือดในผู้ป่วยโรคตาแห้งที่มี และไม่มีโรคซึมเศร้าร่วมด้วย⁴
• หลายการศึกษาเสนอว่ายารักษาโรคซึมเศร้าสามารถเป็นปัจจัยเสี่ยงของการเป็นโรคตาแห้งได้^{15, 16} แต่ก็มีรายงานว่าไม่พบความสัมพันธ์ระหว่างยารักษาโรคซึมเศร้า และโรคตาแห้ง⁴

การรักษาโรคตาแห้งอย่างมีประสิทธิภาพสัมพันธ์กับอาการของโรคซึมเศร้าที่ดีขึ้น

โรคตาแห้งสามารถนำมาสู่ปัญหาทางจิตใจได้⁹ โดยอธิบายได้จากข้อเท็จจริงที่ว่าโรคตาแห้ง อาจทำให้เกิดการระคายเคือง และรบกวนการทำกิจวัตรประจำวัน ดังนั้นคุณภาพชีวิตจึงลดลง และเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดโรคซึมเศร้า⁴ การบรรเทาโรคตาแห้งด้วยการรักษาที่มีประสิทธิภาพจึงสามารถช่วยให้อาการของโรคซึมเศร้า และวิตกกังวลดีขึ้นได้⁹

การป้องกัน และรักษาโรคซึมเศร้า

เมื่ออ้างอิงจากความสัมพันธ์ร่วมกันระหว่างโรคตาแห้ง และโรคซึมเศร้า นักวิจัยแนะนำให้จักษุแพทย์คัดกรองปัญหาทางจิตวิทยาในผู้ป่วยโรคตาแห้งระดับปานกลาง-รุนแรง ซึ่งอาจช่วยให้ผู้ป่วยหลีกเลี่ยงผลร้ายแรงที่เกิดขึ้นตามมาจากทั้งสองโรคนี้ได้ นอกจากนี้โรคซึมเศร้าสามารถวินิจฉัย รักษา และป้องกันได้ในบางกรณี ดังนั้นจึงถือเป็นทางเลือกที่ดีกว่าหากมีการดำเนินการจัดการกับโรคดังกล่าว

การรักษาสุขภาพให้แข็งแรง
ออกกำลังกายสม่ำเสมอ นอนหลับพักผ่อนให้เพียงพอ และไม่ทำตัวเองให้โดดเดี่ยว ใช้เวลากับคนที่รักและห่วงใย

การขอความช่วยเหลือ
หากมีปัญหา และรู้สึกสับสน/มืดมน ให้ขอคำปรึกษา หรืออาศัยจิตบำบัด

การรักษาด้วยยาหรือการบำบัด
แจ้งแพทย์เพื่อให้แพทย์พิจารณาเลือกยา หรือการบำบัดที่เหมาะสม หากมีภาวะซึมเศร้าระดับเล็กน้อย การแพทย์ทางเลือกอย่าง การนวด การฝังเข็ม และการสะกดจิต อาจช่วยให้มีสุขภาวะที่ดีขึ้นได้ ในกรณีอื่นๆ คุณอาจต้องได้รับยารักษาโรคซึมเศร้าเพื่อช่วยในการรักษา การรักษาอีกวิธีหนึ่งคือการบำบัดด้วยการกระตุ้นสมอง ซึ่งจะเป็นประโยชน์สำหรับผู้ที่มีภาวะซึมเศร้าอย่างรุนแรง